Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή

Με την ευκαιρία των 150 χρόνων από το θάνατο του Στέφανου Καραθεοδωρή, προσωπικού γιατρού του Σουλτάνου και ιδρυτή της ιατρικής σχολής της Κωνσταντινούπολης, ο Δήμος Ορεστιάδας, ανεκήρυξε 

το έτος 2017 ως έτος «γενιάς Καραθεοδωρή». Πολλές εξέχουσες προσωπικότητες της επιστήμης, της διοίκησης, της διπλωματίας ανήκουν στο γένος Καραθεοδωρή. Εμείς εδώ θα ασχοληθούμε με τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, τον Μαθηματικό.

Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή

Μια μορφή, ένας επιστήμονας, ένας Έλληνας που η προσωπικότητά, η προσφορά και γενικά η δράση του δεν μπορεί να περιοριστεί ούτε σε έναν τόμο πόσο μάλλον σε μια ανάρτηση.

Τίτλος της ανάρτησης θα μπορούσε να είναι "Ο σοφός έλλην", ή "δώρο της Ελλάδας στη Γερμανία", ή "ο μεγαλύτερος έλληνας μαθηματικός της εποχής μας",... τίτλοι που ο καθένας φωτίζει ένα χαρακτηριστικό αυτής της προσωπικότητας.

Στο Βερολίνο στα 1873 γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος, γιος της Ευφροσύνης και του διπλωμάτη Στέφανου Καραθεοδωρή, της γνωστής φαναριώτικης οικογένειας. Ο παππούς του Στέφανος ήταν ανιψιός και προστατευόμενος του πατριάρχη Κυρίλλου ΣΤ΄, που βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους το 1821.

Άρχισε τις σπουδές του στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στο τμήμα των μηχανικών. Αφού ενισχύθηκε με πανεπιστημιακές σπουδές στο Παρίσι και το Λονδίνο, πήγε στην Αίγυπτο να εργαστεί ως μηχανικός. Ανάμεσα στις εργασίες του –τυχαία και χωρίς να το ξέρουν- βρήκαν μαζί με τον λόρδο Κάρναβιν τον τάφο του Τουταγχαμών.

Κάνοντας μετρήσεις στην πυραμίδα του Χέοπα, σταμάτησε ξαφνικά την εργασία του κι ασχολήθηκε με τη λύση μιας απορίας του, που του είχε δημιουργηθεί το προηγούμενο βράδυ διαβάζοντας το βιβλίο του Camille Jordan Cours d' Analyse de l' Ecole Polytechnique. Τότε κατάλαβε τη μεγάλη γοητεία που ασκούσαν πάνω του τα Μαθηματικά κι ότι η δουλειά του μηχανικού δεν ικανοποιούσε το ανήσυχο πνεύμα του. Στα 1900 σε ηλικία 27 ετών εγκαταλείπει την Αίγυπτο και τη σίγουρη, ασφαλή, πολλά υποσχόμενη θέση του μηχανικού, για χάρη της μαθηματικής επιστήμης, κάνοντας ένα βήμα προς το αβέβαιο.

Φοιτητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Βερολίνου και πολύ γρήγορα διδάκτορας στο πανεπιστήμιο της Γοτίγγης (1902) τότε που η πανεπιστημιακή αυτή πόλη έγινε διεθνώς γνωστή "υψίπυργος των Μαθηματικών".  Στις διακοπές του Πάσχα του 1904 στην ακτή του Σαρωνικού –στο σπίτι της αδελφής του- τελειώνει την εργασία της διατριβής του "Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών" την οποία παραδίδει στον Minkowski, καθηγητή μαθηματικών και του Αϊνστάιν στο πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, επόπτη της διατριβής που θα κλείσει την εισήγηση της αξιολόγησης: "η εργασία ανήκει στις καλύτερες διατριβές που έχουν υποβληθεί τα τελευταία χρόνια στη σχολή".  

Έτσι μέσα σε λίγο χρόνο δικαιώθηκε η στροφή του στα Μαθηματικά, που γέμιζαν όλο του το είναι. Η διατριβή του κρίθηκε τόσο σημαντική που ένα χρόνο αργότερα αναγορεύτηκε υφηγητής.

·     Η έδρα του καθηγητή, οι επιστημονικές κατακτήσεις με τα έργα διεθνούς αξίας στα Μαθηματικά, τη Φυσική, την Αστρονομία, την Οπτική, τη Θερμοδυναμική, οι γνωριμίες και οι φιλίες με τους επιστήμονες στις χώρες της Ευρώπης, της Ελλάδας αλλά και της Αμερικής αργότερα, είναι ένα πολύτομο κεφάλαιο!

·     Η αλληλογραφία, η μαθηματική υποστήριξη της θεωρίας της σχετικότητας, η φιλία με τον Αϊνστάιν είναι άλλο αρκετά μεγάλο κεφάλαιο! 

·     Η ίδρυση και οργάνωση μέσα σε δυο χρόνια του Πανεπιστημίου της Σμύρνης με το όνομα "Φως εξ Ανατολών" με τις 70 ευρύχωρες και ηλιόλουστες αίθουσες, με το αμφιθέατρο 320 θέσεων, με τους 20.000 τόμους της βιβλιοθήκης, με τα 8.000 όργανα Φυσικής και Χημείας, με τα κατάλληλα όργανα του μικροβιολογικού εργαστηρίου και του ειδικού υλικού, καθώς και του μεγάλου περίβολου, που ήταν έτοιμο για λειτουργία τον Οκτώβριο του 1922, είναι ένα άλλο μεγάλο πολύτομο κι αυτό κεφάλαιο!

Ας δούμε τον Άνθρωπο, τον Πατέρα, τον  Δάσκαλο, τον Έλληνα.   

Μέσα στην ορμητική του διάθεση για επιστημονικές αναζητήσεις, παράλληλα με τις ερευνητικές και διδακτικές του δεσμεύσεις είχε σημαντική συμμετοχή στα κοινά. Βαθύτατα καλλιεργημένος, με σπάνια ευπρέπεια και ανώτερο ήθος, με πηγαία και άδολη ευγένεια της ψυχής, διαλλακτικός, πράος χαρακτήρας, συγκρατημένος, ψύχραιμος, γοήτευε τους πάντες, μαθητές, συναδέλφους, φίλους, με την ελκυστική του προσωπικότητα.

Φιλόξενο το σπίτι του, με προθυμία και χαρά υποδεχόταν όλους αλλά κυρίως τους έλληνες.  Είχε μεγάλη και πολυτιμότατη  βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις. Είχε και μια πολύ καλή συλλογή από πίνακες. Η τέχνη δεν ήταν μόνο μια πρόσθετη γνώση για τον Καθηγητή, ήταν φίλος, ήταν η συντροφιά και η ηρεμία που σου προσφέρει ένας φίλος για να σ' ανακουφίσει.

Το σπίτι του ήταν κέντρο πολλών ελλήνων σπουδαστών. Πάντα βοηθούσε τους έλληνες φοιτητές με αγάπη και καλοσύνη σε κάθε τους προσπάθεια. Σε κάθε του εκδήλωση τιμούσε την Ελλάδα και τους Έλληνες.

Ήταν στοργικός οικογενειάρχης, με ανεπτυγμένο το αίσθημα της ευθύνης, δημοκρατικός μέσα και έξω από το σπίτι, που λάτρευε τα ιδανικά της αξιοπρέπειας και της ευγένειας.

Στα δύο παιδιά του τη Δέσποινα και τον Στέφανο δίδασκε τις αξίες της προσωπικής και οικογενειακής ζωής που παραμένουν αιώνιες, να δουλεύουν πολύ, να δημιουργούν τις ευκαιρίες στη ζωή, να είναι αυτάρκη, να ζουν ανάλογα με τα μέσα που έχουν και πάνω από όλα να αγαπούν παθολογικά την Ελλάδα. Μέσα στο σπίτι τους δεν επιτρεπόταν άλλη γλώσσα, μόνον η  ελληνική.

Για κείνον το να αγαπάς τον γενέθλιο τόπο σου δεν ήταν μονάχα ο απαράβατος νόμος του καθήκοντος, ήταν ο νόμος της ευτυχίας.

Κάθε Κυριακή όλη η οικογένεια εκκλησιαζόταν στην ελληνική εκκλησία του Σωτήρος. Ήταν πολύ ευσεβής και πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην εκκλησία και την ελληνική κοινότητα του Μονάχου. Τα παιδιά του διάβαζαν πάντα το "Πιστεύω" και το "Πάτερ ημών" στην κυριακάτικη λειτουργία.

Όταν πήγαινε στο καφενείο, πάντα πήγαινε στο τραπέζι των νέων. Του άρεσε να μιλά με τους νέους. Αγαπούσε τους νέους. Ενδιαφερόταν για όλα τα θέματα που τους αφορούσαν και προσπαθούσε να τους εμφυσήσει την αγάπη για τη γνώση. Ο ποιητικός του λόγος, η αρχιτεκτονική των φράσεων, το κατάλληλο ύφος, η διαυγής άρθρωση, ο ορθός τονισμός, οδηγούσαν τους ακροατές σε χώρους ψυχοπνευματικής ανάτασης και απόλαυσης, συνθήκες απαραίτητες για να αισθάνεται ο νέος την εσωτερική ροπή και την ανάγκη να κατακτήσει τη γνώση.

Όταν δίδασκε στο Μόναχο ερχόταν από άλλες ευρωπαϊκές χώρες για να ακούσουν τη διδασκαλία του και να επιμορφωθούν. Με ένταση κατέβαλε προσπάθειες να οδηγεί τους σπουδαστές στις ακραίες εκείνες περιοχές της γνώσης, που τους οδηγούσαν στην έρευνα. Ήταν ξένος προς κάθε επίδειξη, επιτήδευση και κενή ρητορεία. Γι αυτό και το μάθημά του ήταν γεμάτο αντικειμενικότητα, φυσικότητα, θετικότητα. Ο μαθητής που τον άκουγε και επιθυμούσε να μπει βαθύτερα στο θέμα, διδασκόταν συγχρόνως τρόπο σκέψης και έρευνας και έφευγε όχι μόνο ωφελημένος, αλλά και συνεπαρμένος.

Δίδαξε κατά τρόπο ιδανικό, ακριβολόγο και συγχρόνως πρωτοποριακό και ευχάριστο. Έκρινε τους μαθητές του πάντοτε με δικαιοσύνη, πραότητα, αυστηρότητα, θεωρώντας το λειτούργημα της διδασκαλίας ως το θεμέλιο της παιδείας. Στόχος του η μετάδοση της πνευματικής φλόγας που ανάβει την επιθυμία της γνώσης. Οδηγούσε μέσα από το πλατύ χάος στα ξέφωτα των επιστημονικών γνώσεων. 

Προσπάθησε να ζήσει στην ηλιοφώτιστη πλαγιά της ζωής. Αναζήτησε την αρμονία, γιατί γνώριζε ότι μόνο έτσι είναι όμορφη και καλή η ζωή ακόμη κι αν φεύγει η νιότη. Εκπλήρωσε το καθήκον του απέναντι στην οικογένειά του, την κοινωνία, την Ελλάδα. Την Ελλάδα που πολύ αγάπησε και πολλαπλά συνέδραμε.

Είναι  ένας σπάνιος ευρωπαίος με ελληνική καρδιά.

Είναι τόσο λίγα τα παραπάνω σε σχέση με όσα όφειλα να πω αλλά ο χώρος είναι πολύ περιορισμένος. Μόνο αυτό ακόμη.

Αισθήματα  ευγνωμοσύνης κατακλύζουν  την ψυχή για έναν επιστήμονα παγκόσμιου διαμετρήματος, για έναν άνθρωπο γλυκύ, που χωρίς ματαιοδοξία αγωνίστηκε μέχρι τις τελευταίες μέρες της ζωής του (Φεβρουάριο 1950, Μόναχο) για την Επιστήμη, για το Πανεπιστήμιο, για τους Νέους, για την Ελλάδα.[1]

 Μελιτίνη

---

[1] Περισσότερα στο βιβλίο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ, Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, Δέσποινας Βλαχοστεργίου-Βασβατέκη, εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ , 2001